Vluchtelingen kunnen de Nederlandse islam een impuls geven

Miljoenen vluchtelingen, dat staat Europa te wachten. Aldus Eurocommissaris Donald Tusk. Dat zegt hij om de Europese lidstaten tot spoed aan te manen om gezamenlijke maatregelen te nemen, maar hij kan ook heel goed gelijk krijgen. En de oude methoden om immigranten af te schrikken, of te integreren, zijn daarbij hopeloos onbruikbaar. Selectie wordt onmogelijk, en is ook irrelevant. De mensen die met duizenden per daag arriveren, zijn niet ‘gewoon’ op de vlucht voor onderdrukking of oorlogsgeweld. Vaak hebben ze dat wel ondergaan – maar hun ware drijfveer is dat ze in Europa een nieuw leven willen opbouwen. Of ze nu kome uit Mali, Libië, Syrië of Jemen: ze zien in de eigen regio geen toekomst voor zichzelf en hun kinderen. En ze besteden hun laatste geld aan hun definitieve vertrek. De arme sloebers blijven achter in de opvangkampen 'in de regio’. Degenen die hier arriveren, willen niet wachten, ze willen leven. Een menselijk bestaan, een baan, een opleiding voor hun kinderen. Tusks 'miljoenen’ is niet overdreven, want de oorlogen in het Midden-Oosten houden nog jaren aan en goed voorbeeld doet goed volgen. Als er geen buitengewoon afschrikwekkende maatregelen worden genomen, kunnen we de komende decennia dezelfde stromen verwachten vanuit landen als Koerdistan, Jordanië en Egypte.

En ondertussen groeit de onvrede….

Volgens Frans Timmermans mag Europa geen bovengrens stellen aan het aantal vluchtelingen dat we opnemen, want dat zou indruisen tegen 'onze waarden’. Alsof deze 'waarden’ ergens in graniet gebeiteld staan, en Frans ze toevallig uit zijn hoofd heeft geleerd. Maar het zijn de omstandigheden die de morele waarden bepalen. En welke morele waarden er straks het debat en onze omgang met vluchtelingen gaan bepalen – dát is de grote vraag. Dat is ook al iets waar de politiek geen greep op heeft. Nu overheersen nog de zoetsappige verhaaltjes over vrijwilligerswerk en vluchtelingen die zo mooi kunnen dokteren en timmeren. Maar nog een paar maanden, met een paar onaangename incidenten in opvangkampen en een paar tumultueuze raadsvergaderingen, en de huidige morele verontwaardiging om iedereen die roept 'kan het wat minder?’ zal omslaan in een nationale roep om stop aan de instroom. Over een paar maanden zal blijken wat 'onze waarden’ zijn.

Europa zoekt wanhopig naar methoden om dat te voorkomen. Ze wil op de rem trappen, maar weet dat dat met mate moet gebeuren. Een te slap beleid zal het verzet en het anti-immigrantengeweld hoog doen oplaaien; bij te streng beleid zal er een immense, illegale mensensmokkel-industrie ontstaan, die zal leiden tot een illegale onderklasse die de toch al zwakke onderkant van de Europese arbeidsmarkt vergiftigt. Als de toestroom redelijk ingedamd kan worden, betekent dat voor Nederland nog altijd enkele honderdduizenden inwoners erbij. Dat is hoe dan ook een demografische revolutie. En pakweg een verdubbeling van het aantal moslims in ons land. En dat laatste zou wel eens gunstig kunnen uitpakken.

Dit zijn geen gewone oorlogsvluchtelingen, en ook geen 'gewone’ moslims. We zijn hier gewend geraakt aan simpele gastarbeiders en hun nazaten. Mensen die hier kwamen uit derde-wereldlanden, om te werken, om geld te verdienen, en om daarna terug te keren – ook al kwam het daar nooit van. We zijn gewend geraakt aan een tweede en derde generatie, een moslim-onderklasse die zich een weg naar boven moet vechten, door de vele blanken plafonds in onze samenleving. De nieuwe moslims zijn anders. Ten eerste beter opgeleid. Ten tweede zijn ze (in overgrote mate) gespeend van elk sentimenteel terugverlangen naar hun vaderland, en zijn ze het religieuze radicalisme helemaal zat. Het vaderland is namelijk voorgoed in puin geschoten, door radicale moslims. De nostalgische zoektocht naar de 'ware islam’ is hun land fataal geworden. Wie vrede zoekt, economische kansen, een beetje menswaardig bestaan voor zijn kinderen, die zal daar ver van wegblijven.

Maar ze blijven moslim. En straks worstelen ze met de vraag: wat is de islam nog waard? Is de islam verenigbaar met een vrije, welvarende, democratische samenleving? Natuurlijk, zeggen vele moslims, en zeggen vele islamitische rechtsgeleerden en theologen. Maar ondertussen komen ze in de praktijk niet veel verder dan het tolereren van een in hun ogen eigenlijk afkeurenswaardige, goddeloze samenleving die als een vijand van de islam wordt afgeschilderd. De moslims in dit land durven de stap niet te zetten naar een dynamische islam, een geloof dat niet aan de zijkant van de samenleving staat en niet als 'achterlijke cultuur’ kan worden weggezet. Maar dat een eigen bijdrage levert aan de dynamiek van onze vrije samenleving. Zo'n islam lijkt nu nog ver weg. Maar misschien dat de influx van nieuwe moslims, wars van de oude islamitische nostalgie en het bekrompen sektarisme, een grote impuls aan kan geven. Nieuwe moslims, nieuwe kansen.