Hoe dicht komt de Mohammed Glossy bij Mohammed?

‘Zo dicht bij de Profeet ben je nog nooit geweest!’ Dat is de ondertitel van de Mohammed glossy die op donderdag 1 oktober werd gelanceerd. Het werd tijd voor een glossy, vond de hoofdredacteur Brahim Bourzik. In zijn voorwoord maakt hij duidelijk waarom: de opvattingen van de salafisten domineren het huidige beeld van de islam en de Profeet. En: 'Iedere vorm van rationele discussie over de Profeet en zijn boodschap of Mohammed als mens wordt onmogelijk gemaakt.’ Antwoorden op legitieme vragen worden volgens hem al snel 'emotioneel geladen’ en er ontstaat 'een woestijn van wantrouwen’. De Mohammed glossy moet 'de impasse in het islamdebat doorbreken’ (dat klinkt zacht gezegd wat hoog gegrepen) en dan vooral door duidelijk te maken dat je twee personen goed moet scheiden: de Profeet, die de Koran bracht, en de persoon Mohammed, die een gewoon mens was en waar je dus kritiek op mg hebben, zoals op ieder mens. Dat klinkt niet eenvoudig, en de glossy maakt duidelijk dat de meesten daar niet in slagen. De invloed van conservatieve opvattingen over Mohammed is nog te groot….

Eerst de vorm. Een echte glossy is het niet geworden, zoals Bourzik tijdens de presentatie al direct moest bekennen. Hier en daar hangt een glossy geurtje. Zo is er een stukje van Abdelkader Benali over het lievelingsgerecht van Mohammed (die man kan méér maar hij moest nu een kookboek promoten – wat natuurlijk weer zéér kenmerkend voor een glossy is). Terwijl in een glossy het pakkende beeld domineert, domineert in deze glossy de tekst. Het is  qua opmaak een blad geworden zoals andere 'moderne’ christelijke reli-blaadjes. Ook de inhoud lijkt op dat soort blaadjes. Een glossy hoort de lezer te boeien met artikelen op het randje van brutaal en uitdagend. Maar veel bijdragen zijn slechts brave beschouwingen over hoe fijn het is om moslim te zijn (de interviews met Girigoria, Cibelle). Daarnaast bevat de glossy droge professorale praatjes (Dagevos, Boekhoff-van der Voort, Van Mieghem, Lamrabet, Becker, Gharsallah) – wat natuurlijk nooit had gemogen. Daarnaast zijn er heel wat artikelen over Mohammed/de Profeet, maar het is de vraag of moslimjongeren (die volgens Bourzik hierover 'zweven in onwetendheid’) daar veel aan hebben. Ten eerste gaan ze over  hap snap onderwerpen en thema’s uit zijn leven, en ten tweede verschilt de insteek van die verhalen niet of nauwelijks van de traditionele opvattingen. Het door Bourzik gepropageerde verschil maken tussen de Profeet en de mens blijft een vrome wens. Alaatin Erdal bijvoorbeeld ('strategisch adviseur en CDA-lid’) opent zijn bijdrage met de opmerking 'De Profeet Mohammed ging op alle aspecten van het leven zijn volgelingen voor’. Moderne moslims zouden moeten leven naar zijn voorbeeld. Waarop een hele reeks schitterende kwalificaties volgt (een dienstbare leider, tegen kolonisering, tegen discriminatie, gaf niet om machtsvertoon, nam nooit een superieure houding aan) die fraai klinken, maar ondertussen de islam reduceren tot een oefening in imitatie van brave tradities. (En er zijn er genoeg die een heel andere Profeet laten zien!)

Seks ontbreekt niet. Zo is er een verhaal over het belang dat Mohammed zou hebben gehecht aan goed het voorspel. De auteur Imad el Kaka baseert dit op het feit dat Mohammed zou hebben gezegd: 'Dat geen enkele van jullie zijn vrouw neemt zoals een beest! Dat hij de daad laat voorafgaan door de boodschapper!’ Met dat laatste zou volgens Imad dus het voorspel bedoeld zijn. Aardig bedacht, maar het kan ook iets anders betekenen. De eerste opmerking ('als een beest’) suggereert trouwens dat Mohammed seks 'op z'n hondjes’ afkeurde, maar daarover zegt Imad niks. Mohammed zou volgens Imad ook anale seks hebben verboden, en hij vindt dat een wijs oordeel want anale seks is pijnlijk en ongezond 'vanwege de scheuringen die er ontstaan’. (Goed voorspel voorkomt zoiets, overigens.) Daarmee is overigens niet het laatste woord gesproken, want Wim Raven citeert in zijn bundel tradities 'Leidraad voor het leven’ (p. 147) een prachtig verhaal over hoe Mohammed op een dag geil werd, en naar huis ging om zijn vrouw Zainab (overigens: zijn nicht) te neuken, 'terwijl zij een huid aan het looien was’ (dus ze zat op haar knieën, voorover), en  hij deed 'zijn wil met haar en ging naar buiten’. Dus écht noodzakelijk is voorspel niet.

Het is een ondeugend stukje van Imad el Kaka (iedereen krijgt een mini-cv'tje in de glossy, maar Imad niet…) maar het illustreert een fenomeen dat keer op keer opduikt in de bijdragen over Mohammed: de auteurs citeren een aantal tradities, om daaraan toe te voegen dat Mohammed weer eens helemaal gelijk had, slim was geweest, et cetera. En zo rijst steeds opnieuw het beeld van de perfecte man, de superman Mohammed, die gevolg moet worden. Niks geen kritiek, gewoon doen wat Mohammed deed. Die simpele les is echter niet vol te houden. Ten eerste dateren die tradities hoogstwaarschijnlijk zelden uit de tijd van Mohammed; ze zijn naderhand verzonnen om een of andere juridisch punt te maken, of een merkwaardige, bedenkelijke gewoonte af te keuren dan wel goed te praten. Er zijn werkelijk duizenden van dat soort verhalen, vaak met totaal tegenstrijdige boodschappen. De Profeet is dankzij de bloeiende traditiecultuur een excuus geworden voor van alles en nog wat, van goede seks tot moord op afvalligen. 'De traditie’ als heldere leidraad voor het leven bestaat niet. Ze leer ons ook niks over Mohammed.

Soms moet de traditie toch met gepaste schaamte aan de kant geschoven. Studente Laurie Treffers gaat in haar bijdrage in op de vraag of  Mohammed een pedofiel was of niet. Immers, volgens de traditie trouwde hij met Aisja toen zij nog maar zes jaar oud was, en zou hij het huwelijk een paar jaar later hebben geconsumeerd. Mohammed komt er bij haar echter opnieuw mee weg (zoals zo vaak in bijdragen over dit onderwerp) omdat huwelijken tussen oude mannen en kinderen toentertijd heel gewoon zouden zijn geweest. Bovendien is het volgens Treffers maar de vraag of er sprake was van een seksuele relatie, en wellicht diende het huwelijk vooral een politiek doel. Aisja was de dochter van zijn vriend en volgeling Aboe Bakr.

Tot zover de gebruikelijke verontschuldigingen voor Mohammeds gedrag. Ze zijn stuk voor stuk onbruikbaar. Vroege huwelijken kwamen uiteraard voor; meisjes werden soms al vroeg 'beloofd’ en werden als volwassen beschouwd zodra ze menstrueerden – maar het feit dat de echtgenoot al tegen de vijftig was (zeer oud voor die tijd) maakt de verbintenis in alle opzichten en alle eeuwen bizar. En het idee van een 'politiek’ verstandshuwelijk (afkomstig van islamoloog Montgomery Watt) is aardig bedacht maar blijft een zinloze suggestie zolang we geen idee hebben welk 'politiek’ doel daarmee dan gediend was.

En dat terwijl het helemaal niet zo moeilijk is om een verklaring voor dit 'verwerpelijke’ huwelijk te bedenken. Wellicht heeft Aisja gewoon gelogen over haar leeftijd ten tijde van het huwelijk, om extra duidelijk te maken dat vóór mohammed geen enkele andere man haar had geneukt. (Dat konden alle andere vrouwen van de Profeet niet zeggen.) Maar die simpele oplossing zou de reputatie van Aisja aantasten, en wordt dus in de islamitische literatuur nooit geopperd. Jammer, want de bijdragen aan de traditie van deze uiterst interessante vrouw, die de geschiedenis duidelijk naar haar hand wilde zetten, verdienen een uiterst kritische benadering – en daar zou haar biografie alleen maar van opknappen.

De glossy blijft voortdurend al te dicht bij het traditionele beeld van Mohammed. Nuweira Youskine vertelt voor de zoveelste keer dat Mohammed zo enorm progressief en invloedrijk was in zijn tijd. Het begrip van één geloofsgemeenschap (oemma) was volgens haar 'een radicale verandering in denken voor de maatschappij van toen’. (Helaas, het begrip wordt nergens in de Koran uitgewerkt en de Arabieren gedroegen zich na de dood van Mohammed nog héél lang als superieure heersers). Mohammed heeft volgens haar een einde gemaakt aan kindermoord: 'het was voor de komst van de islam bij de Arabische stammen (en ook in vele andere delen van de wereld) niet vreemd om meisjesbaby’s zonder pardon om te brengen.’ Maar dat is dus een uit de lucht gegrepen verzinsel, bedoeld om wat Koranverzen enorm 'vooruitstrevend’ te doen schijnen. (De Koran verwerpt kindermoord in geval van extreme honger en armoede.) En zo gaat ze nog even door. Er zijn volgens haar 'enorm veel voorbeelden waaruit blijkt dat de Profeet grote hervormingen doorvoerde’. Dat wordt vaak herhaald – maar daarmee wordt dit nog niet waar.

Een ander voorbeeld van dit soort vrome verzinsels is de bijdrage van Gillis Kersting ('historicus en journalist’) over de 'Slag bij de Gracht’, een confrontatie tussen Mohammed en de Mekkanen die (als ze al heeft plaatsgevonden) in een soort gelijkspel eindigde. Het ongeloofwaardige, verwarrende verhaal van deze slag (dat een gemene anti-Joodse ondertoon heeft: de Joden in Medina zouden hebben samengespannen met de Mekkaanse vijand buiten de gracht, en werden daarom later dan ook 'terecht’ vermoord – zie verder mijn boek) wordt door Kersting (in lijn  met de vrome traditie) opgeblazen tot een enorme overwinning met grote consequenties: 'De afgang van het Mekkaanse leger galmde door tot alle uithoeken van de Arabische woestijn.’ Ach, natuurlijk. Wat Mohammed deed was altijd ge-wel-dig, ook al laat zich dat niet bewijzen.

Nee, deze glossy heeft geen lef. Ze blijft lekker veilig bij de traditie. Laatste kwestie: Wat te denken van een afbeelding van de mens Mohammed? Volgens Bourzik is dat niet verboden. Er is ook een bijdrage van Mirjam Shatanawi van het Tropenmuseum die hetzelfde constateert. Er zijn honderden afbeeldingen van Mohammed gemaakt, schrijft ze, en ze worden nog steeds gemaakt. Wat dacht u? Mirjam besluit haar stuk met: 'juist de afwezigheid van een concreet beeld geeft de verbeelding ruim baan’. En wat er op die baan allemaal is gebeurd, door de eeuwen heen, mogen we niet zien. In plaats daarvan toont de glossy een fotootje van Mirjam. Waarom geen mooie spread met portretten van Mohammed door de eeuwen heen? Dat mag toch? Bourzik durfde het blijkbaar niet aan, ongetwijfeld uit angst voor 'emotioneel geladen’ commentaar. Ook hier, zelfs hier, hangt de schaduw der salafisten.