Factcheck: is Geert een echte fascist?
Er zijn heel wat mensen die Geert Wilders een fascist vinden. Maar is-ie dat ook volgens de officiële wetenschappelijke definitie? ‘Fascismekenner’ Willem Huberts laat mij in verwarring achter.
'In hoeverre is Geert Wilders een fascist?’
'Die vraag, daar zat ik op te wachten, zij komt in elk interview terug.’
Aldus
vraag-en-antwoord in een interview met 'fascismekenner’ Willem
Huberts in de NRC van 28 april. Huberts is de auteur van 'In de ban
van een beter verleden’, een niet onverdienstelijke geschiedenis van
het Nederlandse fascisme (zie mijn recensie op Sargasso.nl). Huberts
worstelt in de eerste hoofdstukken van zijn boek met de vele pogingen
om het fascisme te definiëren, maar wat betreft Geert Wilders en de
PVV heeft hij in elk geval ruim de tijd gehad om na te denken. Zijn
antwoord in de NRC luidt:
'Ik noem Wilders geen fascist. Eerlijk gezegd vermijd ik dat ook om mijn onderzoek niet te laten overschaduwen door zo'n enkele uitspraak. Je kunt uittekenen wat er dan in de publiciteit was gebeurd. Maar ook wordt de maatschappelijke discussie over Wilders onmiddellijk doodgeslagen als je hem een fascist noemt, want dat is na 1945 een scheldwoord geworden in plaats van een zakelijke aanduiding van iemands politieke opvattingen…’
Precies. Juist dat laatste aspect maakt het roepen van fascist zo zinloos. Het betekent gewoon: 'jij deugt niet’. Net als Pinochet, of die agent daar, toen, bij dat kruispunt. Een dergelijk leeg scheldwoord is uiteraard nooit en te nimmer in staat om de discussie over Geert en zijn partij dood te slaan. Maar Huberts durft niet. Bovenstaand citaat suggereert dat hij Geert wel degelijk een fascist vindt. In het tweede deel van zijn antwoord komt de aap uit de mouw. Na enige opmerkingen over maatschappelijk onbehagen als the root of all evil, zegt hij:
'En als je Wilders uitspraken naast het fascist minimum legt, dan zie je dat hij aan alle vier de componenten ervan voldoet.’
Dit vraagt enige toelichting. Het fascist minimum was de poging van de Britse historicus Roger Griffin (in zijn boek The Nature of Fascism, uit 1991) de eigenschappen te formuleren waaraan volgens hem een beweging moest voldoen om fascistisch genoemd te mogen worden. Meer eigenschappen mag – minder mag níét. In de academische discussie over de vraag 'wat is fascisme?’ is Griffins minimum een van de meest gezaghebbende definities. Griffin vatte die eigenschappen samen in twee woorden: 'palingenetic ultranationalism’. Dat wil zeggen dat zo'n beweging de natie boven alles plaatst, ook boven het individu, en dat ze verkondigt dat de natie (of het volk) ten onder gaat en dat er een gewelddadige wedergeboorte (palingenese) moet plaatsvinden, waarna er een ideale staat zal ontstaan. Vrij van corruptie, verval, materialisme, afijn noem maar op.
Centraal staan dus extreem (anti individualistisch) nationalisme, de noodzaak van geweld voor een nationale wedergeboorte, en de belofte van een nationale ideaalstaat. En volgens Huberts voldoen Geerts uitspraken aan deze criteria. Maar dat zou toch betekenen dat Geert volgens de (meest geaccepteerde) academische definitie een fascist is. Ik vroeg Huberts daarom per mail: als Geert praat als een fascist, hoe zou hij hem dan willen noemen? Zijn antwoord:
'Geert Wilders zou ik willen omschrijven als een contemporain Nederlands politicus wiens opvattingen in lijn liggen met de vier componenten uit het fascist minimum zoals Roger Griffin dat heeft geformuleerd.’
Kortom, ook al voldoen Geerts uitspraken aan de gezaghebbende definitie van Griffin, dan nog wil Huberts hem geen fascist noemen. Een beetje vreemd voor iemand die in zijn boek dezelfde criteria hanteert om het Nederlands fascisme van vóór de oorlog de maat te nemen, en zelfs voorstelt om die criteria iets op te rekken, zodat we die brave NSB (geen revolutionairen) toch fascistisch mogen blijven noemen. Griffins definitie is volgens hem dus iets te streng. Maar als het over Geert gaat, die volgens hem wél aan alle criteria voldoet, wil hij hem ineens geen fascist noemen. Omdat dat de maatschappelijke discussie doodslaat? Ach, zoals gezegd: duizenden noemen Geert een fascist, en het geklets over Geert gaat gewoon door. Huberts zegt niks origineels en het idee dat hij met zo'n uitspraak iets kan doodslaan, lijkt me een typisch voorbeeld van academische zelfoverschatting – óf hij is gewoon bang voor de gebruikelijke bagger die je dan over je heen krijgt. (Tip: gewoon niet lezen.)
Er is een ander punt. Hoe zit dat met die 'fascistische’ uitspraken? Welke uitspraken van Wilders komen overeen met Griffins palingenetic ultranationalism? Even gezocht bij quotes.nl. Geert houdt van Nederland. Daar hoeven we niet aan te twijfelen. En hij verkondigt dat ons land naar de afgrond glijdt. Een voorbeeldje:
'Willen wij in een land leven dat straks voor eenderde, de helft of zelfs voor de meerderheid uit moslims bestaat? De meeste mensen zeggen daarop: nee, dan is het mijn Nederland niet meer!’
Beetje vreemde retorische vraag natuurlijk, want zoveel moslims krijgen we hier nooit – maar oké. Ik laat al zijn verdere retoriek over de dreiging van 'de islam’ maar even voor wat-ie is. Het is wel duidelijk dat het hem bij dat woord dun door de broek loopt. De vraag is: welke oplossing ziet Geert voor dit probleem? Een fascist zou zeggen dat de samenleving op radicale, gewelddadige wijze gezuiverd moet worden van deze onrust stokende, schadelijke, volksvijandige elementen. En eenmaal gezuiverd, zal voor iedereen een schitterend tijdperk aanbreken. Wat wil Geert met moslims doen? Het wordt nooit echt meer dan dit:
'Als je je aan de wet houdt, aan onze waarden, dan ben je erg welkom om te blijven, maar zo niet, als je een misdaad begaat, als je begint te denken over jihad en sharia, dan is er maar één oplossing: dan sturen we je dezelfde dag nog weg, en we zullen je je nationaliteit ontnemen.’
Ferme taal. Ik ga niet vragen ‘hoe dan?’ want Geert heeft het meedoen in de politieke praktijk al jaren geleden laten schieten. Hij floreert aan de zijlijn, weet hij. Het is in elk geval geen aankondiging van een noodzakelijke gewelddadige revolutie.
Welke uitspraken van Geert sluiten aan op het fascist minimum? Ik heb de vraag ook per mail voorgelegd aan Huberts. Een beetje in de veronderstelling dat hij de voorbeelden wel bij de hand zou hebben. De vraag ‘is Geert een fascist?’ wordt hem immers vaak gesteld, althans dat beweert hij. Zijn antwoord op mijn vraag luidde;
‘Toen ik me enige tijd geleden hierover boog, maakte ik gebruik van documenten, aanwezig op de site van de PVV. Hierin trof ik verwijzingen aan die het ultranationalistische, het populistische en het palingenetische streven van de PVV weergeven. Voor Wilders’ houding tegenover ‘de revolutie’ verwijs ik naar wat hij begin 2017 tijdens het congres 'Vrijheid voor Europa’ in Koblenz uitsprak. Ook bij andere gelegenheden heeft hij zich in dezelfde zin uitgelaten.’
De PVV-site bevat niks bloedig-revolutionairs, en Huberts had het over uitspraken van Geert, niet over de site. Resteert het congres in Koblenz. Wat heeft Geert daar gezegd? Zijn speech (in primitief Duits) is op youtube et cetera te vinden, en de inhoud is… nou niet echt revolutionair. De Noord-Afrikaanse barbaren komen, de huidige elite ziet dat niet, die heeft miljoenen vreemdelingen toegelaten. Maar het is ons land! ‘Vrienden, dat willen we niet!’ En verder spreekt hij van een nieuwe lente nu AfD het zo goed doet (deed). het is een en al machteloze afkeer van de elite, angst voor de ondergang van ‘onze’ cultuur, et cetera - maar ik lees of zie nergens dat cruciale onderdeel van Griffins fascist minimum, de noodzaak van een gewelddadige omwenteling van de samenleving, en een oproep om deze te bewerkstelligen.
Huberts heeft wat mij betreft ongelijk. Hoe emotioneel Geert ook kan doorslaan (de man heeft echt een trauma opgelopen, daar in Kanaleneiland), ik heb hem geen geweld
horen verkondigen of verheerlijken, laat staan dat hij fantaseert over een nieuw Nederland. Hij wil de jaren vijftig terug. Toen arme wijken nog gewoon blank waren. En iedereen ‘trok van Drees’.
Kortom, op basis van zijn uitspraken kun je Geert voor van alles uitmaken, fascist mag van mij ook, maar ze voldoen níét aan het fascistisch minimum. Huberts heeft ongelijk. Dat is wél bewezen.
Mijn recensie op
Sargasso: