De oorlog tegen vrouwen

Wat bezielt die mannen? Er zijn boeken die na lezing als een steen in je maag blijven liggen. Waarvan de verhalen als spijker in je kop blijven steken. ‘De oorlog tegen vrouwen’ is zo´n boek. Niet omdat de inhoud zo nieuw is. Vrouwenbesnijdenis, groepsverkrachtingen, eerwraak, vrouwenhandel, kindhuwelijken – de lijst met misdaden tegen vrouwen is lang en overbekend. Het komt door het meedogenloze ritme van de hoofdstukken. En door de gedrevenheid van Sue Lloyd Roberts. Ze houdt maar niet op haar boodschap te herhalen. Iedereen moet weten wat vrouwen wordt aangedaan. Maar wat bezielt die mannen?

De verhalen zijn intriest. Verhalen als die van Maimouna uit Gambia, die in haar dorp het vak van besnijder van haar moeder moest overnemen maar naar Engeland vluchtte omdat ze geen meisjes wil verminken. Een Britse rechter vond dat onvoldoende reden om haar asiel te verlenen. Nu heeft ze de keuze tussen daar illegaal blijven en haar eigen kinderen nooit meer te zien, of terugkeren naar Gambia, haar kinderen weer zien – en gedwongen worden om het beroep van haar moeder op te pakken. Verhalen als die van de Jordaanse Rana, die een man opgedrongen kreeg en nadat dat huwelijk mislukt was, van haar vader te horen kreeg dat hij haar moest vermoorden vanwege de schande die ze de familie had aangedaan. Op een nacht schoot hij drieëntwintig kogels op haar af. Ze overleefde zowaar – maar nu leeft ze als een opgejaagd dier in een sloppenwijk van Amman. De familie zoekt haar.

Miljoenen vrouwen zijn met behulp van botte scheermesjes, in vieze achterkamertjes, voor altijd verminkt. Duizenden moeten voor hun leven vrezen omdat hun eigen familie hen wil vermoorden. Miljoenen mogen niet eens geboren worden. In grote delen van India zorgt de combinatie van vrouwenhaat en moderne medische apparatuur voor een flinke groei van het aantal abortussen op ongeboren meisjes. En dan zijn er altijd weer de daders, de gedogers, de goedpraters. Een man als Mohammed Touray, de hoogste geestelijke van Gambia die Lloyd-Roberts vertelde dat besnijdenis een zegen is omdat vrouwen anders enorme last krijgen van jeuk en vochtige afscheiding. Lloyd-Roberts ziet aan zijn ogen dat hij maar wat kletst. Ze is ziedend. Ze brengt ook een bezoek aan een Koerdische club in de Londense wijk Finsbury. Vol vlotte jonge kerels in moderne kleding, i-poddraadjes om de oren. Wat vinden zij van eerwraak? Een vertelt: 'Als een vrouw, een echtgenote of dochter, niet gehoorzaamt of wegloopt, verliest een man zijn eer. Om die eer te herstellen moet hij haar straffen of vermoorden. Dat is onze traditie. We kunnen niet anders.’ En weer dringt iue vraag zich op: wat bezielt zulke mannen? Zijn ze gevangen van de traditie of gaat het hier om pure, diep verankerde vrouwenhaat? Lloyd-Roberts waagt zich niet aan speculaties. Een vrouw is niets waard, concludeert een van haar gesprekspartners gelaten.

Demonstrerende vrouwen op het Tahrirplein in Caïro werden door groepen mannen aangerand. 'Gevallen’ vrouwen in Ierland moesten zich doodwerken in kloosterwasserijen. Meiden uit Moldavië worden door middel van aanlokkelijke advertenties naar het Westen gelokt, en eindigen als gevangen van hun pooier. Vrouwen in Argentinië die door de junta waren ontvoerd, werden, als ze zwanger waren, niet direct vermoord maar mochten eerst hun kind baren. Dat kind ging naar medestanders van de junta; de moeder werd daarna alsnog vanuit een vliegtuig in de oceaan gegooid. Loyd-Roberts sprak met hun moeders, met vrouwen in Saoedi-Arabië, in Kasjmir, in Congo, in India ('de ellendigste plek ter wereld voor meisjes’). Vrouwen lijken daar inderdaad niets waard te zijn. Neem de Indiase medicijnenstudente Jyori Singh, die door een stel mannen meegenomen werd in een busje en…. Het is te gruwelijk. Sla het over. Nee, lees het vooral. Haar verkrachters vonden dat het haar eigen schuld was. Een meisje dat ’s avonds naar de film gaat, alleen maar in gezelschap van een vriend, dat is een hoer, Daar mag je alles mee doen. Een van hen zei: 'Ze had geen verzet moeten bieden, dan hadden we haar gewoon verkracht en haar daarna laten gaan.’ Weer een spijker in je kop.

Sue Lloyd Roberts was een van de belangrijkste documentairemaaksters van de afgelopen dertig jaar. Ze wás want ze stierf eind vorig jaar aan leukemie. Haar carrière begon bij de commerciële zender ITN, waar ze al snel in de gaten kreeg dat het koninklijk huis en de Chelsea Flower show niet echt haar ding waren. Ze wilde reportages maken met impact. Over de schending van mensenrechten. Haar eerste pogingen strandden op de techniek. Slachtoffers en daders deinsden achteruit en sloegen dicht wanneer ze het hele camerateam zagen binnenkomen. De oplossing bleek de compacte Sony H8 videocamera. Voortaan kon ze overal alleen op af. En die kleine tapes, die kon je in je slipje het land uit smokkelen. Ze maakte tientallen documentaires en verzamelde vele prijzen. Ze ontdekte de illegale sweatshops van de Birmese juntaleden (en maakte het eerste interview met oppositieleidster Aung San Suu Kyi). Ze opende de Britse ogen voor de gevolgen van eerwraak in eigen land, en onthulde de tientallen gedwongen huwelijken binnen de Pakistaanse gemeenschap in Bradford. Vier jaar geleden maakte ze voor het programma Newnight een serie documentaires over vrouwenbesnijdenis. Die gaven de aanzet tot een internationale campagne. In Nepal interviewde ze Min Min, een zestienjarig meisje dat twaalf jaar gevangenisstraf had gekregen omdat ze abortus had laten plegen. Min Min was zwanger na verkracht te zijn door een familielid. Zo zaten er tientallen meisjes daar in de gevangenis. Lloyd-Roberts trok de bergen in, op zoek naar de familie. Ze slaagde erin van hen een bekentenis los te krijgen. Min Min werd later vrijgelaten en de Nepalese wetgeving is inmiddels aangepast. Abortus blijft verboden, tenzij een familielid de vader is.

Ze liet het niet bij filmen, Ze was lid van een hele trits actiegroepen en was altijd evenementen aan het organiseren om geld in te zamelen. Ze organiseerde de inzamelingsactie 'Bop voor Bosnia’, een 'Rock for Romania’ en een 'Tango for Tibetan Refugees’. En er moest een actiedag komen voor de slachtoffers van vrouwenbesnijdenis wereldwijd. Die dag, die heeft ze niet meer mogen meemaken.

Sue Lloyd-Roberts, De oorlog tegen vrouwen. Uitgeverij Balans, 300 blz. 19,99 euro. vijf sterretjes.